İletin araçları esas olarak iletilecek olan malzemenin ve hatta bazıları insanların hareketini sağlarlar. Bunun yanında bazı durumlarda imalat fonksiyonlarını da üzerlerine alırlar. Modern imalat tekniğini iletin araçları üretim prosssiet B 4e girmiş bulunmaktadır.

Transfer yallarının tam otomasyonunda işlem makineleri ileticilerle bağlanarak bir bütün haline geliştirilmiştir. İmalat ve iletim senkron olarak beraberce yürümektedir. Uygun iletim aracının seçimi ve diğer iletim araçları ile birleşmesi çalışma düzenine, yerleşme imkânlarına geniş bilgi ve tecrübeye İhtiyaç göstermektedir, Bu seçim, sadece iletim probleminin yerinde çalışma koşullarında malzemeakışının ve maliyetin titiz ve geniş bir şekilde araştırması ile mümkün olur. Her iletim problemi için birçok uygun iletin aracı mevcuttur, Karar kılınan seçin, isletmenin prodüktivitesine ve rentabilitesine tesir eder. İletim araçları, çalışma durumlarına göre sürekli ileticiler ve süreksiz ileticiler olarak sınıflandırılırlar.

Süreksiz ileticiler daha ziyade yüklü ve boş hareketleri ihtiva eden tempolar teklinde hareket ederler. İletim, taşıma yüküne veya yük kaldırma aracının taşıma, hacmine bağlı olarak belirli miktarlarda cereyan eder. Süreksiz ileticiler hem parça, hem de toz halindeki ince (yığın mallar) malzemenin iletimine uygundur. Fakat genel olarak bunlar parça malzemenin iletiminde kullanılırlar. İletim zemin üzerinde zemin üstü iletim araçları veya boşlukta kaldırma makineleri ile gerçekleştirilir.
   Buna karşılık sürekli ileticiler belirli bir zaman içinde aralıksız ve daimi bir akış şeklinde çalışırlar. Sürekli ileticiler mekanik sabit veya hareketli sistemler olup, öngörülen bir iletim mesafesinde doldurma yerinden boşaltma yerine kadar sabit veya değişen bir hızla yada belirli periyotlar şeklinde hareket edebilirlere Bunlar büyük kütlelerin veya hacimlerin ayni mesafeye iletilmeleri halinde en rasyonel olan iletim araçlarıdırlar. Sürekli ileticiler, her çeşit malların boşaltma, yükleme, depolama,   bindirme işlemlerinde minerallerin yeraltı ve yer üstünde büyük ve küçük mesafelere iletimlerinde, imâlat senasında yardımcı, eleman ve miktar ayarlayıcısı olarak depolarda, merkezi posta idarelerinde hava alanlarında, yani işakımının mevcut olduğu çalışma yerlerinde mesafelerin kat edilmelerinde kullanılırlara

İletimin kendi kendine otomatik çalışması bugün daha fazla önem kazanmaktadır. Bu durum ise, çalışan işçi sayısında azalma, kazanç ve büyük bir emniyet ile bağıntılıdır. Kendi kendine çalışma iletme pren­sibinin kendi ile veya uygun olan, ayar cihazları ile elde edilebilir. Sürekli ileticiler sevk edilecek malı. Hedef ayar sistemleri yardımı ile önceden ayarlanan hedefe otomatik olarak iletirler.

 Parça malzemenin iletiminin projelendirilmesinde çok kere sürek siz ileticilerle gemin üstü iletin araçları arasında bir seçim yapılması gerekir. Kütlelerin iletiminde iletim yollarının şekli, uzunluğu ve değişimi karar verme yönünden çok önemlidir.

Zamanla çeşitli istekler nedeniyle, her sürekli ileticinin standart tiplerinden başka birçok özel tipler geliştirilmiştir.

 

Sürekli ileticiler çeşitli bakış açılarına göre sınıflandırılırlar. İletilen mala göre ileticiler şu şekilde isimlendirilirler:

 

- Tozmalzeme için sürekli ileticiler,

 -Parça malzeme için sürekli ileticiler,

- Toz ve parça malzeme için sürekli ileticiler ve insanlar için sürekli ileticiler

 

 

- Ağırlık kuvveti ile ileten ileticiler,

- Mekanik kuvvet iletimli ileticiler,

- Pnömatik ileticiler,

- Hidrolik ileticiler

 

Adı, geçen son iki iletici için şunu karıştırmamak gerekir gaz ve sıvının iletimiiletim tekniğinin konusu dışındadır. Hava ve sıvı Pnömatik ve hidrolik ileticilerde taşıyıcı ortam olarak kullanılır.

 Diğer bir sınıflandırma ise konstrüksiyon yönünde yapılır. Böylece sabitve hareketli olan ileticiler birbirlerinden, beraber hareket edan çekici araç yönünden ayrılırlar.

 

Sürekli ileticilerin sınıflandırılması         - Aşağıya doğru iletim ataçları  - Düşme Borusu  - Düşme Merdivenleri  - Kayma kanalı     Makaralı iletim yolları - Makaralı yollar - Tekerlekli yollar - Küreli yollar     Titreşimli İleticiler -Titreşimle kaydırma sistemleri -Titreşimli tekne -Titreşimli helezon oluk    Helezonlu İleticiler -Helezonlu iletici -Helezonlu boru ileticisi   Bandlı İletici -Lastik bandlı iletici -Tekstil bandlı iletici -Tel bandlı iletici -Hortum bandlı iletici -Çelik bandlı iletici

Zincirli İletici  Kayan iletim malı -Kazıyıcı iletici -Zincirli tekne ileticisi Hareket eden iletim malı -Uzuvlu bandlı iletici -Levhalı bandlı iletici -Tekne bandlı iletici -Kutu bandlı iletici Dolaşan İleticiler -Tek yollu dolaşan iletici -Çok yollu dolaşan iletici Elevatörler -Kovalı elevatörler -Sarkaç kovalı elevatörler -Salıncak elevatörler İnsanlar İçin İletim Araçları -Hareketli merdivenler -Dolaşan asansörler Pnömatik İletici -Vakumlu iletici -Basınçlı havalı iletici Hidrolik İleticiler

 

 

 

İletim malları katı, gaz vesıvı olarak birbirlerinden ayrılırlar. Fakat genel olarak gazların ve sıvıların paketlenmemiş şekilde boru­larla iletimi, iletme tekniğini ilgilendirmez. Doldurulmuş ve paket­lenmiş şekildeki (meselâ fıçılarda, şişelerde, kutularda vs.) sıvı ve gaz şeklindeki iletme malları, yukarıda ifade edildiği gibi katı iletim malları olarak kabul edilir.Bunların hareket ettirilmesi ise iletme tekniğini ilgilendirir.

Münferit mallar, parça sayısı bilinen münferit yükler, yani parça mallardır. Bunlar küçük ve büyük kitleler halinde, şekil ve öl­çü yönünden birbirlerinden oldukça farklı olabilirler. Parça sayıları genel olarak oldukça azdır.

Münferit mallar daha ziyade makinelerin, çelik konstrüksiyonlarin, araçların, gemilerin bölümleri, büyük dövme parçaları veya döküm par-galan ve büyük makineler vs. gibi ağır parçalardır. Parçamallar çok karo küçük hacim ve boyutlarda, çok sayıda iletilen veya yeri de­ğiştirilen mallardır. Bunların yerinin değiştirilmesinde kullanılanteknik, münferit mallardakindenoldukça ayrılmaktadır.

 

 

Bir iletim malının yığın açısı B serbest bir şekilde yığılma esnasındaki tabi meyil açısıdır. Bu tane yığının akma kabiliyetini gösteren yaklaşık bir ölçüdür. Çok kere sakin durumdaki yığın açısı, yığının iç sürtünmesinin sürtünme açısına eşit alınabilir. Yığın açısı aşağıdaki metot ile tespit edilebilir. Yatay bir altlık üzerinde bulunan boş bir silindir yığın mal ile doldurulur. Sonra silindir dikkatli bir şekilde kaldırılır. İletim malı altlık üzerinde genişler ve bir koni teşkil eder. Mal konisinin dış kenarının yatay ile olan açısı B tabi yığın açısı olarak isimlendirilir.

 

 

 

Prensip olarak her iletim bandı bir çekme elemanı ve çekme kuvvetini taşıyacak olan tabaka ile mekanik ve kimyasal tesirlere karşı koruyacak olan mukavim bir örtü tabakasını ihtiva etmektedir. Çekme elemanın vazifesi, tahrik sisteminden iletim bandına iletilen kuvvetleri karşılamaktır. Bu ise çekme elemanın mukavemetinin tahrik gücüne uygun şekilde seçilmesini gerektirir. Tekstil bir yapıya sahip çekme elemanı genel olarak birçok tabakadan yapılmaktadır. Her dokunmuş öncelikle lastik içerilir ve böylece lastikli tabakaların birbirleri arasında iyi bir bağlantıya ulaşılabildiği gibi doku ve iplerin dış etkilere karşı korunması ve dokular arasındaki sürtünmenin azaltılması sağlanmış olur. Ayrıca doku ilaveten ince bir lastik tabaka ile kaplanır ve bu şekilde bandın çalışması esnasında meydana gelen yoğurma işinde tabakaların birbirine karşı korunması ve doku tabakaları arasında elastik bağlantının gerçekleşmesi sağlanmış olur. Böylece bir bandın fleksibilitesi sağlanarak tamburdaki eğilme zorlanmasının taşıyıcı çukur makaralarda ki yoğurma işinin değişik çekme ve kayma zorlanmalarının etkisi ile doku paketinde tabaka ayrılmalarına mani olur.

 

İletim malı besleme şekli ve düşme yüksekliği taşıyıcı tabakanın kalınlığını belirler. Tabakanın kalınlığı en az 2 mm’dir. Dikkat edilmesi gereken bir husus doku çekirdeği ve üst tabakaların takriben eşit bir ömre sahip olmalarının sağlanmasıdır.

 

 

Çelik halatlı iletim bandı diğer iletim bandlarında olduğu gibi bir çekme elementi ve bunu saran bir koruyucu tabakadan meydana gelir. Çeki elementi olara çelik teller bir düzlemde yan yana düzenlenmiştir.

Koruyucu tabaka çeşitli çalışma şartlarına uygun olarak kauçuk karışımlarından meydana gelmiştir. Çekirdek metal-lastik bağlantı metodu yardımı ile çelik halatların lastik arasındaki iç bağlantıyı sağlar. Dış lastik tabaka normal bir iletim bandında kullanılan üst tabaka karışımına uymaktadır.

Band tiplerinin sınıflandırılması mukavemet değerlerine göre yapılmaktadır. Bunun için bandın birim genişliğine göre kopma mukavemeti değeri geçerlidir.

 Çelik halatlı iletim bandlarında kullanılan çelik halatlar özel olarak iletim bandları için geliştirilmiştir. Bunlar normal tel halatlardan çekirdeklerinin malzemesi yönünden ayrıcalık göstermektedirler. Çekirdek normal tel halatlarda olduğu gibi keten veya diğer liflerden değil bilakis çelikten meydana gelmektedirler. Bu band tiplerinde yüksek mukavemetin yanı sıra boyuna ve özellikle enine eğilebilirlik özellikleri bulunmaktadır.

 

Artan eğim açısı ile iletilen mal parça büyüklüğüne ve özelliğine bağlı olarak kaymaya başlar. Bu durumları önlemek için eğik iletim bandlarının taşıyıcı yüzeyleri özel kullanma durumlarına uygun olarak profillerle teçhiz edilirler. Böylece düz bandlara nazaran daha büyük eğim açılarında iletim yapılarak daha küçük boyutlarda temini kolay ve işletme maliyetleri düşük olan iletim tesisleri kurulabilir.

En uygun taşıyıcı üst yüzey seçimi iletim malına ve kullanma şartlarına bağlıdır. Ulaşılabilecek eğim açısı çok değişiktir. Örneğin hafif taneler profilli bandda 12-15 derece eğimde kayarken nemli kum 45 derece ve daha fazla eğime ihtiy gösterir.

Kullanım Yerleri;

 

Eğik iletim bandları çeşitli endüstri kollarında kullanılmaktadır. İşletme içi iletimde araçların yüklenme ve boşaltımlarında nakliyat firmalarında, hava alanlarında, posta idarelerinde, inşaat ve toprak işletme makineleri gibi geniş bir kullanım alanına yayılmışlardır. Kömür, kok, briket, toprak, çakıl, çimento, maden cevheri ve diğer birçok yığın mal için karton kutu şişe kasaları, torbalar, sepetler, taşlar gibi kopmak mallar eğik iletim bandları ile iletilirler.

 

Artan eğim açısı birçok iletim malı kaymaya veya yuvarlanmaya başlar. Bu nedenle iletim bandı üzerine verilmiş profiller genellikle tane büyüklüğü 50 mm ye kadar yığın mallar için kullanılır.

 

Bir bandlı iletim tesisinin planlamasında başlangıç noktası; saatte iletilmesi gereken iletim miktarıdır. Bu ise iletim malının yığın ağırlığı, cinsi, iletim tesisinin eğim açısı, band genişliği, bandın çukurluğu, band hızı, iletim bandının beslenmesi, iletilen malın hacmi gibi faktörlere bağlıdır.

Sadece yer altı bandlı ileticilerde beslenen band için özel taşıyıcı iskeletler kullanılır. Dönüş makaralar ve çubuklar üzerinde gerçekleşir. Taşıyıcı iskelet açık-kapalı, sabit-yedeğiştirebilir, taşınılabilir-hareketli olarak şekilde yapılabilirler. Normal olarak profil veya borulardan ve özel hallerde tel halatlardan meydana getirilir. Tel halatlı tipte makara istasyonları oynaktır. Şekil değiştirebilir olarak halatlara asılırlar. Bu şekilde çabuk bir şekilde montaj gerçekleştirilmiş olur.band sabit ve şekil değiştiremeyen sistemlere karşılık rahatlandırılmış olur. Üst hatta kullanışlı olan makara istasyonları üç parçalı çukur istasyonlardır. Dar ve küçük tesisler için çok kere iki makaralı takım yeterli gelmektedir. Dört ve beş parçalı makaralı istasyonlar özel tesislerde geniş bandlar ile kullanılır. Alt hat için düz makaralar veya iki parçalı hafif çukurlaştırılmış makara akımları kullanılır.

 

KAYNAK: Transport Tekniği
                  Prof.Dr.Kerim ÇETİNKAYA