HOŞGELDİNİZ..
MURAT BOYRAZ
MURAT BOYRAZ
tr1
HALATLAR
HALAT TANIMI
Tellerin çeşitli kompozisyonlara göre örülmesiyle meydana gelmiş en az 4 adet damarın bir öz etrafına (p.p.c, sısal, çelik) helisel olarak sarılmasıyla imal edilen bir üründür.
HALAT YÖNÜ
Halat sarım yönü olarak genel olarak ikiye ayrılır. Çapraz halatlar ve düz halatlar olmak üzere.
Halat sarım yönü olarak genel olarak ikiye ayrılır. Çapraz halatlar ve düz halatlar olmak üzere.
ÇAPRAZ SARIMLI HALATLAR
Halat yönü ile damar yönü birbirinin tersi yönünde sarımlı halatlardır. Sağ çapraz ve sol çapraz olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sağ çapraz halatlar "s/Z", sol çapraz halatlar "z/S" olarak aşağıdaki şekildeki gibi yapılanırlar.
Halat yönü ile damar yönü birbirinin tersi yönünde sarımlı halatlardır. Sağ çapraz ve sol çapraz olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sağ çapraz halatlar "s/Z", sol çapraz halatlar "z/S" olarak aşağıdaki şekildeki gibi yapılanırlar.
DÜZ SARIMLI HALATLAR
Damar ve halat yönü birbirinin aynı yönünde sarımlı halatlardır. Sağ düz ve sol düz sarımlı halatlar olmak üzere ikiye ayrılır sağ düz halatlar "z/Z", sol düz halatlar "s/S" olarak aşağıdaki şekildeki gibi yapılanırlar.
Damar ve halat yönü birbirinin aynı yönünde sarımlı halatlardır. Sağ düz ve sol düz sarımlı halatlar olmak üzere ikiye ayrılır sağ düz halatlar "z/Z", sol düz halatlar "s/S" olarak aşağıdaki şekildeki gibi yapılanırlar.
HALAT ÇAPININ ÖLÇÜLMESİ
Halat çapı ölçümü yapılırken halat numunesi düz ve yüksüz olarak tutulur en az iki komşu damara değecek şekilde uçtan itibaren 1.5 mt. den başlamak üzere ve en az 1.5 mt. aralıklı iki noktadan ve her nokta birbirine dikey olarak ölçülür. Bu dört ölçümün ortalaması gerçek çap olarak tanımlanır.
Aşağıdaki sekilerde görüldüğü gibi 1. Şekil doğru bir ölçüm 2. Şekil yanlış bir halat ölçümüdür.
Halat çapı ölçümü yapılırken halat numunesi düz ve yüksüz olarak tutulur en az iki komşu damara değecek şekilde uçtan itibaren 1.5 mt. den başlamak üzere ve en az 1.5 mt. aralıklı iki noktadan ve her nokta birbirine dikey olarak ölçülür. Bu dört ölçümün ortalaması gerçek çap olarak tanımlanır.
Aşağıdaki sekilerde görüldüğü gibi 1. Şekil doğru bir ölçüm 2. Şekil yanlış bir halat ölçümüdür.
Standart bir halat çapında (-%0,+%5) tolerans payı vardır.
HALAT KESME
Halat kesilecek noktanın iki tarafının yumuşak bir telle veya kelepçe ile şekilde görüldüğü gibi sıkıca sarılarak kesim işlemi yapılır.
Halat kesilecek noktanın iki tarafının yumuşak bir telle veya kelepçe ile şekilde görüldüğü gibi sıkıca sarılarak kesim işlemi yapılır.
Kendir halatlar
Günümüzde kendir halatlar kaldırma makinelerinde kullanılmamaktadır Çabuk aşınmaları ve mukavemetlerinin düşük olması nedeniyle sadece çok küçük kaldırma makinelerinde kullanılabilirler.
Tel halatlar
Çelik tellerden yapılan tel halatlar, iletim makinaların en yüksek derecede zorlanan önemli elemanıdır. Değişik çalışma şartları çeşitli tipte halatların yapımını zorunlu kılmıştır.
Pratikte, tel halatların karakteristik özellikleri çok az bilinmektedir. İşletme personeli tel halatların bakımı, kontrolü ve kullanılmaları hakkında gerekli bilgiden yoksun ise, düzgün ve emniyetli bir çalışma gerçekleştirilemez. Konstrüktorden başka kullanıcının da tel halatlar hakkında gerekli bilgilere sahip olması zorunludur.
Tel halat malzemesi ve tel kesit şekilleri
Parlak alaşımsız tel
Bu tür halatların tel malzemesi olarak, dinlendirilmiş ve aşağıda verilen saflık derecesindeki alaşımsız karbon çeliği (DİN 17140) kullanılmaktadır. Tellerin ölçü ve mukavemetine göre karbon miktarı % O.4 .... % 0.9 arasında seçilmektedir.
Parlak Alaşımlı tel
Korozyona,ısıya ve aşınmaya dayanıklı,düşük mıknatıslanma gibi özelliklere sahip teller Cr,Mi,Mo,Ti gibi alaşım elemanları bünyelerinde bulundurmaktadır.
Çinko Kaplı tel
Korozyona karşı dayanıklılığı artırabilmek için tellerin üzeri son çekme işleminden sonra çinko ile kaplanır.
Çinko kaplama alevle veya elektrolizle yapılır. Alevle yapılan çinko kaplamada zorunlu ısıl işlem nedeniyle çekme mukavemeti parlak tele oranla % 10 kadar azalmaktadır. Fakat bu yöntemle kaplanmış telin eğilme ve burulma değerlerinin parlak tele göre azalmasının, halat ömrünü negatif olarak etkilemediği yapılan deneylerle tespit edilmiştir. Alevle yapılan çinko kaplamada çinko kalınlığı tel çapı ile bağlantılıdır. Elektroliz yolu ile yapılan kaplamada ise kalınlık elektroliz süresine bağlı bulunmaktadır.
Elektrolizle yapılan çinko kaplamada mukavemet değerleri yaklaşık olarak parlak telin aynı olmaktadır. Çinko kaplı tellerde en yüksek mukavemet değeri, elektroliz yoluyla çinko kaplı tellerin çekilmesi neticesinde elde edilmektedir.
Halatı oluşturan öğeler ve kesitleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Tel
- Kordon
- Halat
Tel halatların kesit şekilleri
Kullanım amaç ve yerlerine bağlı olarak değişik kesitli teller meydana getirilmiştir. Bunlar şekil 1.1 de gösterilmiştir.
HALAT KONSTRÜKSİYONU
Halatlar bir çekirdek (öz) etrafına kordonların helisel biçimde sarılmaları ile meydana getirilir. Dış kordonların helis yönü, halatın sarım yönü olarak isimlendirilir. Normlarda dış kordonların halat üzerine sarılışında helis yönünün sağa.dönüşlü olduğunu belirtmek için Z harfi, sola dönüşlü olduğunu belirtmek için ise S harfi kullanılmaktadır. Ayrıca kordonların sarılışında helis yönü sağa sarılış için z ve sola sarılış için s harfi ile gösterilmektedir. Kısa gösterilişte zZ ve sS sarılışına düz sargı, zS ve sZ sarılışına çapraz sargı denir. Yani, çapraz sargıda kordonları meydana getiren tellerle, halatı meydana getiren kordonların sarım yönleri birbirlerine terstir. Düz sargıda ise kordonları meydana getiren tellerle halatı meydana getiren kordonların sarım yönleri birbirlerine paraleldir.
KULLANIM YERLERİNE GÖRE HALAT ÇEŞİTLERİ
ÇELİK HALAT
Halat, genel bir ifade ile "çalışan bir makine parçasıdır" şeklinde tanımlamak mümkündür. Bu tanımlamada temel elemanları,
*Demetleri meydana getiren teller,
*Bir öz etrafında helisel olarak sarılmış demetler ve
*Halatın merkezinde, demetlere destek görevi yapan öz şeklinde ifade edilmektedir. Temel Halat Kompozisyonları
*Demetleri meydana getiren teller,
*Bir öz etrafında helisel olarak sarılmış demetler ve
*Halatın merkezinde, demetlere destek görevi yapan öz şeklinde ifade edilmektedir. Temel Halat Kompozisyonları
VİNÇ HALATLARI
Halat Kompozisyonları Genellikle serbest yükün kaldırma ve indirme işlerinde 18x7 kompozisyonlu lif özlü dönmeyen (nuflex) halatlar, gemi veya kum vinçlerinde ise 6x36 Warrington-Seale lif özlü, 6x37 lif özlü halatlar kullanılır.
Özellikle kargo halatlarında aşınma dirençleri ile çarpma dayanımları çok önemlidir. Bu özellikler korozyondan daha önemli bir husus teşkil ettiğinde 6x25 lif özlü paralel kompozisyonlu siyah (galvanizlenmemiş) halatlar da kullanılabilir.
Özellikle gergi halatlarında korozyon önem taşıdığından 6x24+7 lif özlü ve galvanizli halatlar tercih edilebilir.
Özellikle kargo halatlarında aşınma dirençleri ile çarpma dayanımları çok önemlidir. Bu özellikler korozyondan daha önemli bir husus teşkil ettiğinde 6x25 lif özlü paralel kompozisyonlu siyah (galvanizlenmemiş) halatlar da kullanılabilir.
Özellikle gergi halatlarında korozyon önem taşıdığından 6x24+7 lif özlü ve galvanizli halatlar tercih edilebilir.
Vinçlerde kullanılan halatlarda;
a. Yük için gerekli halat taşıma kapasitesi,
b.Aşınma dayanımı,
c. Yorulma dayanımı,
d. Dönmeye karşı dayanım,
e. Belli durumlarda ise korozyona karşı dayanım çok önemlidir.
DENİZCİLİK HALATLARI
Halat Kompozisyonları Denizcilik halatları olarak genellikle 6x7, 6x19, 6x12, 6x24 ve 6x37 kompozisyonlu çelik veya polipropilen özlü halatlar kullanılır. Genel Özellikler Denizcilik halatları genelde çapraz örülü olup, galvanizli ve yağsız olarak yapılırlar. Yağlama durumunda kullanılacak yağın veya gresin korozif çalışma ortamına uygun olması gereklidir. Genelde halatlar, galvaniz kaplamaları yüksek, polipropilen özlü ve preformeli olup, tel mukavemetleri en az 160 veya 180 kg/mm2 olacak şekilde imal edilebilirler. Belirtilenler dışındaki özellikler için firmamız teknik yetkilileri ile karşılıklı görüşülmesinde fayda vardır.
Kullanıldığı Yerler:
Gergi halatı, kargo yükleme - boşaltma, çekme ve kargo ağı ve vinç kaldırma halatları olarak kullanılırlar.
Korozif ortamda çalışan denizcilik halatlarında;
a)Tuzlu atmosfer şartlarında korozyona dayanım
b)Kullanım kolaylığı,
c)Yorulma dayanımı ile
d)Yüke dayanım özellikleri çok önemlidir.
MADENCİLİK HALATI
Genellikle halattaki tellerin aynı adımda olduğu paralel telli ve çelik özlü kompozisyonlar tercih edilir. Bunlar arasında 6x19 Seale, 6x36 Warrington-Seale, 6x25 Filler ve 6x41 WS kompozisyonlu halatlar sayılabilir.
Genel Özellikler Halat telleri en az 180 kg/mm2 veya daha fazla esnekliğin söz konusu olduğu durumlarda ise en az 160 kg/mm2 mukavemet özelliğinde yapılır. Halatlar yağlı-kaplamasız veya sabit halat durumunda galvanizli olarak imal edilebilirler.
Esneklik ve ezilme mukavemetinin beraberce düşünüldüğü durumlarda 8 demetli halatlar kullanılabilir.
Esneklik ve ezilme mukavemetinin beraberce düşünüldüğü durumlarda 8 demetli halatlar kullanılabilir.
Diğer özellikler ve yağlama türleri için firmamız teknik yetkilileri ile görüşülmesinde yarar vardır. Kullanıldığı Yerler Madencilikte çekme ve kaldırma halatı, Koepe sistemlerinde asansör halatı, her çeşit yük kaldırma, indirme ve tutma işlemleri.
Ağır hizmet amaçlı olarak çalışan madencilik halatlarında;
a- Kopma yükü,
b- Aşınma dayanımı,
c- Eğilme dayanımı,
d- Çarpma dayanımı ve
e- Korozyon çok önemlidir
ASANSÖR HALATLARI
Genellikle bu amaca uygun olarak Seale ve Filler kompozisyonlu ve aynı adımlı paralel telli ve lif özlü halatlar tercih edilir. Bunlar arasında 6x19 Seale, 8x19 Seale, 6x25 Filler veya 8x25 Filler kompozisyonlu halatlar sayılabilir.
Genel Özellikler Bu halatların esnek olup, aşınma dayanımları iyidir. Yüksek emniyet katsayısı ile kullanılır. Örneğin insan taşımalarında bu katsayı 12'dir. Tel in. kopma mukavemeti en az 140, 160 veya 180 kg/mm2 olabilir. Halatlar yağlanmalı ve kullanım esnasında sık aralıklarla mutlaka kontrol edilmeli ve kontroller kayıt altına alınmalıdır. Kullanıldığı Yerler Asansörlerde kaldırma ve kompensasyon halatları olarak.
İnsan taşımaya yönelik asansör halatlarında;
a- Yorulma dayanımı,
b- Aşınma dayanımı,
c- Sinir olmaması ve
d- Preforme özellikleri çok önemlidir
HALATLARIN İŞLETMEDEN ÇIKARILMASI VE YAĞLANMASI
Halatların işletme emniyetinin sağlanabilmesi için sürekli olarak kontrol altında tutulmaları gerekmektedir.Halatların gözle muayenesi sonucunda kolayca görülen hususlar ve bunların halatın çalışma ömrüne etkisi şu şekilde olmaktadır.
Kopuk Teller: Yeni halatla çalışma durumunda ara sıra vaktinden önce kopan tellere rastlanır.çoğu halatta görülen bu durumda kopuk tellerin ucu içerde kalacak şekilde kırılarak çalışmaya devam edilir.Halatın değiştirilmesi şu durumlarda yapılır:
a)Çalışan halatlarda bir halat hatvesi boyunca 6 veya daha çok kopuk tel varsa.
b)Askı halatlarda bir hatvede 3 veya daha çok kopuk tel varsa.
c)Herhangi bir halatta bağlantı yerinin kenarında bir veya daha çok kopuk tel varsa.
d)Çalışan halatlarda kordonların iç yüzeylerinde tel kopmaları görülmektedir.İç kopmalar bir hatve boyunca bir veya daha çok ise halat değiştirilmelidir.
Aşınmış yıpranmış halatlar: Yeni bir halatın kesitine bakıldığında halat ve kordonlar dairesel bir yapıya sahip olduğu görülür.Makaralarda,tamburlarda vs. aşınmalar nedeniyle dairesel yapı değişmektedir.Eğer aşınma miktarı halat çapının 1/3’ünü aşmışsa halat değiştirilmelidir.
Halat çapında azalma:Halat çapının kritik bir kötüleşme belirtisidir.Sebebi çoğunlukla çekirdeğin destek özelliğini kaybetmesi,iç ve dış yüzeylerde korozyon,iç yüzeylerde tel kopmaları veya aşırı aşınma olmaktadır.Tüm yeni halatlarda çalışma durumunda bir miktar çap küçülmesi görülür.Bu normal bir durumdur.
Fakat aşağıdaki durumlarda halat değiştirilmelidir.
-18 mm halat çapına kadar çaptaki azalma miktarı 1.18 mm veya daha büyük ise,
-22…28 mm halat çapına kadar çaptaki azalma miktarı 1.5 mm veya daha büyük ise,
-32…38 mm halat çapına kadar çaptaki azalma miktarı 2.3 mm veya daha büyük ise halat değiştirilmelidir.
Halat uzaması:Halattaki aşırı uzamada bir kötüleşme belirtisidir.Tüm çelik halatlar kullanımları sırasında bir miktar uzamaktadır.Bu ise yapısal uzama olarak bilinir.30 m halat uzunluğu için 15 cm’ lik bir uzama 6 kordonlu halat için uygun olmaktadır.8 kordonlu halat için bu uzama 25 cm’ ye kadar çıkabilmektedir.Aşırı uzama durumunda ise halat değiştirilmelidir.Halat çapının azalması durumunda hatvenin büyüdüğü görülür.Uzamaya aşırı yükleme veya halatın işletme ömrü sonucunda meydana gelen mukavemet azalması sebep olmaktadır.
Korozyon:Bu durum aşınma olayından daha çok tehlikelidir.Halatların çapı korozyondan etkilenir ve gözle muayene korozyon durumu hakkında kesin bilgi vermez.Korozyon çoğunlukla halatın iç kısımlarında olmakta ve daha sonra yüzeye sıçramaktadır.Korozyon tellerin karakteristik rengini tamamen veya kısmen bozmaktadır.Eğer korozyon bağlantı noktalarında meydana gelmiş ise bu kısmın kesilmesi gerekir.
HALATLARIN YAĞLANMASI
Halatların belirli bir program içinde düzenli olarak yağlanmaları gerekmektedir. Yağlama işleminin yapılmaması halinde aşağıdaki durumlar gözlenir:
-Tellerde korozyon ve pitting meydana gelir ve çelik kaybı nedeniyle halat mukavemetinde azalma olur.
-Aşırı korozyon durumunda tellerin incelmesi nedeniyle ani kırılmalar meydana gelir.
-Çalışma sırasında teller sürekli olarak birbirleri üzerinde sür-tünerek hareket ederler. Yağlama sayesinde meydana gelecek olan bu tür aşınmalar azaltılabilmektedir.
- Pittingier çentikleri meydana getirerek tel halatın mukavemetini azaltır.
Halatın yağlanmasında hiç bir zaman kullanılmış yağdan yaralanılmaz. Bu yağlar küçük aşınmış partikülleri ihtiva etmekte ve asi-dik karakterli olmaktadırlar.
İyi bir yağlayıcının sahip olması gereken özellikler:
-korozyon direnci almalı,
-suyu bünyesinde tutmamalı,
-akıcı olmalı,
-kimyasal olarak nötr olmalı,'
-yüksek basınçta özelliklerine kaybetmemelidir.
İyi bir yağlamadan önce halat temizlenmeli ve kurutulmalıdır, Merali halat asla yağlanmamalıdır. Çünkü etkili bir yağlama sadece yağlayıcının temiz metale sürülmesi ile sağlanabilir.
Halat üzerindeki eski yağ, tel fırçalarla veya basınçlı hava yardımıyla temizlenir. Daha sonra halat temizleme banyosundan geçirilir (Şekil 2.41.). Halat çekirdeğindeki yağları da eritmeleri nedeniyle benzin veya gaz temizleme sıvısı alarak kullanılmalarından mümkünse kaçınılmalıdır. Halat yüzeyinde aşırı yağlama tabakası meydana getirilmiş olsa bile iç kısımlarda da aynı oranda yağ bulunmayabilir.
Yağlama için bir kaç metot kullanılmaktadır.Hafif yağlar bir fırça veya halatın yağ banyosundan geçirilmesi ile uygulanır. Yağın halatın içine iyice nüfuz edebilmesi için bir makara üzerinden geçtiği zaman yağlama yapılmalıdır. Orta veya ağır yoğunluktaki yağlar sıcak olarak fırça İle tatbik edilmelidir. Hava ile yağın birlikte püskürtülmesi durumunda ise korozyondan kaçınmak için havanın nemi alınmalıdır. Uzun halatların fırça ve elle yağlanması çok zor bir işlem olduğundan yerine göre bu işlemden kaçınmak gerekir.
ZİNCİRLER
Zincirlerin kaldırma makinelerinde kullanımı, tel Halatların daha uygun alması nedeniyle epeyce azalmıştır. Zincirler normal alarak küçük güçlü veya el ile çalışan kaldırma makinelerinde kullanılmaktadır. Zincirler, halatlara nazaran daha az elastikiyete sahip olup ne zaman ve nereden konacakları önceden tahmin edilememektedir. Fakat geliştirilen bazı yöntemlerle zincirle çalışma emniyeti arttırılabilmekte-dir. Zincirin halata nazaran paslanmaya karşı daha az hassas olması, dana küçük tambur «e makara çapına ihtiyaç göstermesi ve böylece küçük konstrüksiyonlar elde edilmesi, zincirin son zamanlarda küçükkaldırma,makinelerinde kullanım alanı genişletmiştir.
Kaldırma makinelerinde kullanılan zincirler yapım şekline bağlı alarak yuvarlak zincirler ve yassı zincirler (Gall) alarak ikiye ayrılır.
YUVARLAK ZİNCİRLER
Küçük tonajlı palanga sistemli ve el ile çalışan kaldırma makineleri için uygundur. Çubuk malzeme bakla şeklinde kıvrılarak uçları ocak veya elektrik ark kaynağı ile birbirine kaynatılır. Yuvarlak zincirler kullanma yerlerine bağlı olarak kalibreli ve kalibresiz olarak imal edilirler. Kalibreli yuvarlak zincir ölçüleri hassas olarak verilmiş olup zincir dişlileri ile kolayca çalışması sağlanır. Müsaade edilen en yüksek çalışma hızı 1m/s dır.
Kaldırma zinciri olarak DIN 5684’e göre sadece kalibreli zincir kullanılmalıdır. Zincirler St 35-2 veya GS-45 den yapılır. Kullanım yerine göre parlak veya korunmuş (çinko kaplama, ziftlenmiş),kullanım kalitede, normal kalitede aşınmaya dayanıklı, sertleştirilmiş ve tavlanmış olarak imal edilirler.
Zincir baklaları çekme ve eğilmeye zorlanırlar. Fakat eğilme gerilmesi ihmal edilerek hesap çekmeye göre yapılır.
GALL ZİNCİRLERİ (YASSI ZİNCİRLER)
Yassı zincirler grup halindeki çelik lamaların pimler vasıtasıyla oynak olarak birleştirilmelerinden meydana gelmiştir. Bu tip zincirlerde lamalar t = 60 mm hatveye kadar yapılır.
Zincir sonunun diğer elemanlarla, bağlantısını sağlayabilmek için son lama daha geniş yapılır. ile Zincirin çalışma hızı en fazla 0,3 m/s olmalıdır. Zincir pimi St 50-11 parlak ve çekilmiş. yuvarlak çelik malzemeden torna edilir ve lamalar ise St 60-11 . parlak malzemeden preste kesilir.
Lamaların hatvedeki sayısı i = 2 ... 8 arasında değişmektedir. Yassı zincirler yuvarlak zincirlere nazaran daha. az aşınmaya maruzdur.
Kaynak yerlerinin olmaması ve lama sayısının fazla olması bu zincirlerle emniyetli çalışmayı sağlamaktadır. Zincir dişlilerinin diş sayısının az olması nedeni ile küçük konstrüksiyonlar meydana getirilebilir. Fakat bütün bu avantajlarına rağmen yassı zincirler yan çekmelere ve yükün enine sallanmalarına uygun olmadıklarından yalnız özel durumlarda kullanılır. Ayrıca pimlerdeki yüksek yüzey basıncı nedeniyle aşınmaya maruzdurlar. Bu nedenle iyi yağlanmaları gerekmektedir. Nem ve toza karşı hassas olup ağırdırlar.
En zayıf kesit olan lama deliğinin çekmeye göre hesabı yapılır.
.FLEYER ZİNCİRLERİ
Fleyer zincirleri lamaların yan yana birleştirilmesiyle meydana gelmiştir.Bu zincirler dişli ile çalışamaz.Müsaade edilen maksimum çalışma hızı 0,5 m/s dir.Bu tip zincirler DIN 8187-8188 zincir baklaları ve pimleri kullanılarak yapılır. Genelde tel halat kullanılmayan yerlerde kaldırıcı halat kullanılır.
MAKARALAR VE KASNAKLAR
Makaralar da iş yaparken bir takım kolaylıklar sağlayan basit makinelerdendir. Günlük yaşamda en fazla gördüğümüz şekliyle inşaatlarda harç, tuğla ve diğer yapı malzemelerini taşımak için kullanılmaktadır. Makaralar değişik tiplerden oluşmaktadır. Sabit, hareketli ve palanga makaralar olarak kullanılmaktadır.
SABİT MAKARA
”Sabit Makara”; sabit bir eksen etrafında serbestçe dönebilen, yük ile birlikte hareket etmeyen, sadece iş yapma kolaylığı sağlayan basit bir makinedir.
Bir yere monte edilmiş şekilde kullanılan makaralardır. Kullanımda kuvvetin yönünü değiştirme özelliği vardır. Bu makaralar kuvvetten kazanç sağlar. Yükü kaldırmak için yüke eşit bir kuvvet kullanılır. P yükünü kaldırmak için ipin ucunu h kadar çekmek gerekir. Bu işlemde yükün kazanacağı enerji, kuvvetin yaptığı işe eşit olacağından formül şu şekilde oluşur;
P x h = F x h ise P = F olacaktır. Yani kuvvet = yük'tür. Sabit makaralarda kuvvetten ve yoldan kazanç yoktur.
HAREKETLİ MAKARA
Hareketli makaralar; yükle birlikte hareket eden, hem iş yapma kolaylığı, hem de kuvvet kazancı sağlayan basit makinelerdir. Hareketli makaralar, yükün makaranın eksenine asıldığı sistemlerdir. İpin bir ucu tavana asılır diğer uç ise kuvvet kullanılacak olan uçtur. Bu sistemde yük ve makara birlikte yükselir veya alçalır. Hareketli makaralarda yükü kaldırmak için uygulanacak kuvvet yükün yarısına eşdeğerdir. Yani F = P/2 şeklinde formülleştirilebilir. Hareketli makaraya bağlı olan bir yükü kaldırmak için ipi 2h kadar çekmek gerekir. Hareketli makaralarda enerjiden kazanç sağlamaz. Çünkü yük kuvvetin yaptığı iş kadar enerji kazanmaktadır.
Hareketli makaralar, sabit makaralarda olduğu gibi kuvvetin yönünde değişiklik meydana getirmez. Sabit makara ile kaldıramadığımız birçok yükü hareketli makaralar ile kaldırabiliriz. Örneğin 10 N'luk bir yükü kaldırmak için 5 N kuvvet uygulamak yeterlidir. Fakat yükü 2 metre yükseğe çıkarmak için 4 metre ip kullanmak gerekmektedir.
PALANGA
Hareketli ve sabit makaraların birlikte kullanıldığı sistemlerdir. Palangalar hem kuvvetten kazanç sağlar hem de uygulanan kuvvetin yönünü değiştirir. Palangalar ile çok büyük kuvvetleri hareket ettirmek mümkündür. Bir palangada ne kadar çok ip ve makara kullanılırsa uygulanacak kuvvet de o kadar artacaktır. Palangaların kaldıracağı kuvvet miktarını belirlemek için bu sistemde kullanılan ip sayıları ile makaraların toplam yükü ile taşınacak yükün toplamı hesaba katılır. Bu ifadeyi formülleştirecek olursak;
Kuvvet = Toplam yük / İp sayısı ; F = P / n diyebiliriz.
KASNAKLAR
Kayış kasnak mekanizmaları bir milden diğer mile güç iletmek için kullanılan makine elemanlarıdır. Bu mekanizmalar iki mil üzerine bağlı kasnaklar ile bunlar üzerine sarılan bükülebilir elastik bir elemandan (çeşitli tiplerdeki kayışlar) meydana gelirler. Bu düzenekler sayesinde birbirlerinden çok uzak olan miller çalıştırılabilir. Yükün elastiki bir şekilde iletilebilmesi kayış kasnak mekanizmalarının önemli bir üstünlüğüdür.
Kasnaklar lamel arafitli dökme demir metal-metal alaşımları,plastik,kauçuktan yapılabilirler.
Tek veya iki parçalı yapılabilirler.parçalar en az sekiz cıvata ile bağlanırlar.Kasnakları düz kayış kasnak,halat kasnakları,v-kayış kasnağı,senkronize kasnaklar olarak ayrılabilir.
Zincir makara ve Kasnakları
Kalibresiz Zincirler İçin Dişsiz Makaralar
Kaldırma makinelerinde kullanılan zincir makaraları, çalışma sırasında zincirin yön değiştirmesini sağlamaktadır.
Bu makaraların yuvarlak zincirle veya yassı (Gall) zincirle çalışması durumunda makaranın çalışma yüzeyinde dişler bulunmamaktadır. Tahrik edilmeyen makaranın hareketi, zincir ile makara arasındaki sürtünme kuvvetleri sayesinde gerçekleşmektedir. Çalışma yüzeyinde bulunan yivler işlenmediğinden zincirin rahatça çalışabilmesi için yivlerde yeteri derecede boşluğun bulunması gerekmektedir. Zincir makarası 8620 semente çeliğinden hassas olarak imal edildiğinden düzenli çalışır. Ayrıca zincir makarası hassas işlendiği için zincirler rahat çalışarak uzun ömürlü olurlar.
Zincir dişli çarkları
Yassı zincirler için kullanılan ve zincir dişlisi alarak isimlendirilen zincir makarası en az 8 dişe sahip olması gerekmektedir. Zincir dişlisi malzemesi olarak dökme demir GG 22, çelik döküm GS 45 veya çelik levha St 50 kullanılmaktadır. Büyük çaptaki zincir dişlisinin tahrik dişlisi alarak kullanılması halinde mil üzerine yataklanması gerekir. Küçük çaplı zincir dişlileri ise mili ile beraber tek parça olarak dövülerek imal edilebilir. Dişler frezede açılır. Diş profillerine daire yayı şekli verilerek yassı zincir piminin dişlere kolayca girip çıkması sağlanır.
Kaynak : Transport Tekniği
Prof.Dr.Kerim ÇETİNKAYA
Kaynak : Transport Tekniği
Prof.Dr.Kerim ÇETİNKAYA
Siteyi ziyaret eden sayısı : 24986 ziyaretçi